Instytut Kaszubski

Książka niniejsza jest pierwszym wydaniem w wersji polskiej publikacji, która ukazała się prawie 130 lat temu w Pradze jako pierwsza publikacja książkowa w języku czeskim w całości poświęcona Kaszubom, ich krajowi i kulturze. Książka "Zapomniany zakątek słowiański" z podtytułem "Kilka spojrzeń na Pomorze Kaszubskie", autorstwa czeskiego slawisty i pisarza Edvarda Jelínka (1855–1897) (Edvard Jelínek, Zapomenutý kout slovanský. Několik pohledů do kašubského Pomoří, Praha 1893), choć wcale nie była pierwszym przejawem czeskiego zainteresowania Kaszubami, to stanowiła szczytowy moment zainteresowania Czechów północnymi kresami ziem polskich w XIX wieku. W książce zawarto podstawowe wiadomości o Kaszubach, ale ujmowanych w szerszym kontekście, stąd obszerne fragmenty dotyczące Gdańska.

​

Wstęp i naukowe opracowanie książki zostało przygotowane przez prof. Miloša Řezníka - czeskiego historyka, kaszubo- i pomorzoznawcę, dyrektora Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie

Przygotowana na jubileusz 95. urodzin „pisarza z Wrzeszcza” publikacja zawiera 9 tras wytyczonych przez związanych z Gdańskiem grassoznawców– Miłosławę Borzyszkowską-Szewczyk, Marion Brandt, Andrzeja Faca, Annę Kowalewską-Mróz, Mirosława Ossowskiego, Martę Turską i Martę Wróblewską.Autorzy prowadzą po miejscach mniej lub bardziej oczywistych Wrzeszcza i Oliwy, Starego i Głównego Miasta, Stoczni Gdańskiej oraz Kaszub. Odczytują przestrzeń Miasta nie tylko poprzez pryzmat twórczości artysty, ale także dialogów powojennych pisarzy gdańskich z obrazem Gdańska Grassa, „odpominań” noblisty żydowskiej przeszłości miasta, jego pamięci smaków oraz głodu. Wyruszają szlakiem fascynacji Grassa architekturą i sztuką gdańską, a także realizacji artystycznych, inspirowanych jego twórczością w przestrzeni publicznej. A Gdańsk Güntera Grassa jest nie tylko scenerią wydarzeń, ale i bohaterem opowieści.  Artysta stworzył literacki mit o wielkiej mocy oddziaływania. „Trylogią gdańską” wprowadził Miasto, Kaszuby i Pomorze do literatury światowej nie tylko jako studium przypadku zaczadzenia faszyzmem, ale także jako pogranicze i laboratorium międzykulturowych relacji.

Bogato ilustrowany tom zawiera szkice tras a dopracowana szata graficzna sprawi, że przewodnik będzie również cenną pamiątką z Gdańska.

​

redakcja naukowa Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk i Marta Turska
tłumaczenie Andrzej Chodań i Paul McNamara
redakcja językowa Marta Wróblewska
projekt okładki oraz elementów graficznych Agnieszka Szumińska
layout Agnieszka Szumińska, Maciej Ostoja-Lniski
wydawnictwo Instytut Kaszubski
400 stron
cena detaliczna 90 PLN / 20 Euro

------------

The English version of the literary guidebook has been published: „Walking with Günter Grass. A Literary Mapping of the City”edited by Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk and Marta Turska.

Our literary guide is an invitation to read the landscapeof Gdańsk and Kashubia as a space for dialogue, infusedwith various stories. The seven authors of the guide −Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk, Marion Brandt, Andrzej Faca, Anna Kowalewska-Mróz, Mirosław Ossowski, Marta Turskaand Marta Wróblewska −mapout nine itineraries inspired by the works of the NobelPrize winner from Gdańsk. They lead along the route ofGrass’s dialogues with various narratives of Gdańsk’spast and its architecture, with the art and culinary richnessof the region, following in the tracks of discussionsof post-war writers, visual artists and Jewish autobiographersof Gdańsk with the literary images of the „writerfrom Wrzeszcz/Langfuhr”.

Günter Grass created a highly influential literary myth of Gdańsk. The “Danzig Trilogy” launched the City, Kashubia and Pomerania onto the stage of world literature not only as a case study of intoxication with fascism, but also as a borderland and laboratory of intercultural relations. Grass’s Gdańsk is not just the place where the action is set, the City is also the protagonist of the story.

 
edited by Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk / Marta Turska
translated from Polish by Andrzej Chodań / Paul McNamara
language editing Marta Wróblewska
design of cover and graphic elements Agnieszka Szumińska
layout Agnieszka Szumińska, Maciej Ostoja-Lniski
publisher Instytut Kaszubski
400 pages
price 90 PLN / 20 Euro

Globalizacja oraz dynamiczna urbanizacja przyczyniają się do rosnącego znaczenia procesu metropolizacji, który można uznać za jedną z ważniejszych determinant wpływających obecnie na kształtowanie i zmiany zachodzące w strukturach miejskich i regionalnej sieci osadniczej. Z tego względu coraz częściej poszukuje się narzędzi, umożliwiających stały monitoring zmian zachodzących w wyniku metropolizacji oraz sposobów na szybsze i efektywniejsze reagowanie na negatywne skutki tegoż procesu, prowadzące do narastających dysproporcji w sieci osadniczej regionu. Stanowiło to ważną przesłankę dla sformułowania celu publikacji jakim była ocena wpływu procesu metropolizacji na rozwój funkcjonalno-przestrzenny miast województwa pomorskiego. Do realizacji tegoż celu posłużył wypracowany model analityczny wykorzystujący wielkie zbiory danych oraz zasoby informacji przestrzennych. Składa się on z dwóch komponentów: (1) w skali regionalnej – oceny siły oddziaływania metropolii, uwzględniając powiązania przestrzenne i funkcjonalne ośrodków miejskich z metropolią, (2) w skali lokalnej – oceny rozwoju przestrzennego i funkcjonalnego małych miast, uwzględniając przy tym zestaw wskaźników odnoszących się do czynników takich jak m.in. stopień urbanizacji, stopień atrakcyjności przestrzeni, jakości życia oraz funkcjonalności struktury urbanistycznej analizowanych ośrodków. Uzyskane wyniki posłużyły do wskazania zależności rozwoju mniejszych ośrodków miejskich od postępującego procesu metropolizacji, w rezultacie do określenia typologii małych miast pomorskich, a tym samym identyfikacji czynników determinujących współczesne procesy rozwojowe w regionie.

​

Publikacja Hanny Obracht-Prondzyńskiej pt. "Małe miasta pomorskie w procesie metropolizacji"  powstała dzięki programowi Ministerstwa Edukacji i Nauki pod nazwą "Doskonała Nauka".

​

Książka dostępna w PDF t.1, PDF t. 2

Gdańsk jest nie tylko scenerią wydarzeń, ale i bohaterem powieści Güntera Grassa. Artysta stworzył literacki mit o silnej mocy oddziaływania. „Trylogią gdańską” wprowadził Miasto, Kaszuby i Pomorze do literatury światowej nie tylko jako studium przypadku zaczadzenia faszyzmem, ale także jako pogranicze i laboratorium międzykulturowych relacji.

Przewodnik zawiera 9 tras wytyczonych przez związanych z Miastem grassoznawców – Miłosławę Borzyszkowską-Szewczyk, Marion Brandt, Andrzeja Faca, Annę Kowalewską-Mróz, Mirosława Ossowskiego, Martę Turską i Martę Wróblewską. Autorzy prowadzą po miejscach mniej lub bardziej oczywistych Wrzeszcza i Oliwy, Starego i Głównego Miasta, Stoczni Gdańskiej oraz Kaszub. Odczytują przestrzeń Miasta poprzez pryzmat dialogów powojennych pisarzy gdańskich z obrazem Gdańska Grassa, „odpominań” noblisty żydowskiej przeszłości miasta, jego pamięci smaków oraz głodu. Wyruszają szlakiem fascynacji Grassa architekturą i sztuką gdańską, a także realizacji artystycznych, inspirowanych twórczością artysty w przestrzeni publicznej.

Bogato ilustrowany tom zawiera szkice tras, a dopracowana szata graficzna sprawi, że przewodnik będzie również cenną pamiątką z Gdańska.

"Niniejsza książka jest pierwszym tomem z cyklu Kociewie oczami dzieci i młodzieży, który przenosi czytelnika między gościnnych - i jak się okazuje, także twórczych - mieszkańców tego regionu. Gdańskie badaczki wykorzystały kilkaset uczniowskich prac zgłoszonych na konkurs literacki im. Romana Landowskiego, aby sprawdzić, jak młodzi Kociewiacy postrzegają swoją małą ojczyznę. Te nieprofesionalne z natury rzeczy juwenilia zostały potraktowane w sposób całkowicie profesjonalny; do interpretacji zebranych tekstów zastosowały bowiem metodologię i narzędzia wykorzystywane w lingwistyce kulturowej, a zwłaszcza w badaniach nad językową kreacją świata.

​

Pierwszy tom, Uczeń jako twórca, skupia się na autorach prac, a zwłaszcza na wybieranych przez nich strategiach tekstotwórczych, których specyfika wynika z faktu, że powstały one na styku działań edukacyjnych szkoły i swobodnej twórczości uczestników konkursu. Badaczki śledzą realizacje poszczególnych gatunków, w które ujęto race konkursowe, badają stosunki nadawczo-odbiorcze, a zarazem nie tracą z pola widzenia wdzięku tych, niekiedy jeszcze nieporadnych, prób literackich oraz radości tworzenia i niekłamanego przywiązania do rodzinnego Kociewia".

dr hab. Agnieszka Rypel

prof. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Książka na blisko 250 stronach formatu A4 prezentuje zmiany jakie zaszły w Bytowie od końca lat 80. XX wieku po dzień dzisiejszy. Zawiera blisko 500 zdjęć, opatrzonych podpisami i ułożonych w dziesięciu tematycznych częściach. Na końcu znajduje się rozmowa z autorem, a na początku wstęp autorstwa C. Obracht-Prondzyńskiego. Wszystkie teksty są w językach polskim i angielskim (tłumaczenie: Ewa Orzechowska).

Zawarte w tym tomie teksty, ich zdecydowana większość, powstała pod koniec II połowy XX wieku i na początku III RP, gros w trudnych latach PRL-u, najczęściej dzięki inicjatywie ze środowiska ludzi zaangażowanych w ruchu kaszubsko-pomorskim. W momencie ich powstania chodziło – tak inicjatorom jak i Autorowi – o przypomnienie specyfiki dziejów Kaszubów i Pomorza w historii Polski. Dotyczyło to tak okresu zaborów, jak i odrodzonej Rzeczypospolitej.

Publikowane tu teksty Prof. R. Wapińskiego powstały po przełomie sierpnia 1980 roku, w czasie którego pożegnał się on z PZPR. Składają się na swoistą monografię dot. obecności Kaszub i Pomorza w polskiej myśli politycznej w XIX i XX wieku. Zaczynając od miejsca Pomorza w wyobrażeniach społeczeństwa polskiego doby porozbiorowej, a kończąc na refleksjach dotyczących relacji Rosja, Polska, Niemcy a Bałtyk pod koniec II Rzeczypospolitej.

(Fragment Wstępu)

Książka "Dawny Złotów" jest owocem długoletnich zainteresowań autora dziejami miasta. Zawiera najważniejsze wiadomości o przedrozbiorowej historii Złotowa. Traktuje o zachowanych i nieistniejących zabytkach jego wielotenicznej przeszłości.

Opracowanie składa się z dwóch części. W pierwszej opisana została kultura i życie mieszkańców w czasach staropolskich. W drugiej mieści się kalendarium złotowskie wraz z dokumentami i ich tłumaczeniami. Ważny w badaniach nad początkami miasta okazał się niedawno odkryty zapis z 1372 r., gdzie po raz pierwszy pojawia się nazwa Złotów w informacji o istniejącym tu zamku. Książka ukazuje się w roku obchodów 650-lecia Złotowa i stanowi jubileuszowy podarunek, jaki autor pragnie ofiarować swojemu rodzinnemu miastu i jego mieszkańcom.

Książka Jana Miśka pt. Kaszubskie stegny (w podwójnej wersji językowej – polskiej i angielskiej) jest efektem wielu lat artystycznej aktywności, związanej z kulturą Pomorza, w tym szczególnie z Kaszubszczyzną. Tematyka kaszubska jest obecna w twórczości J. Miśka z racji rodzinnych, ale także wieloletniej współpracy ze środowiskiem kaszubskim, nie tylko z redakcją miesięcznika „Pomerania”. Tytuł albumu nawiązuje więc do drogi życiowej i artystycznych doświadczeń autora. Jan Misiek, korzystając z ulubionej swojej techniki, czyli kolażu, zderza różne warstwy narracyjne, komponuje autonomiczne wypowiedzi, oparte na fragmentach odnoszących się i zakorzenionych w różnych sferach kaszubskiego życia. Stąd fotografie i ich fragmenty, pismo (kawałki listów, kartki pocztowe, niekiedy tylko podpis), portrety, miejsca, krajobrazy… Rzeczywistość – warstwa dokumentacyjna – przeplata się z artystycznym komentarzem, tworząc nową formę wypowiedzi. W tle pojawiają się ważne, niekiedy dramatyczne wydarzenia, związane z ostatnią wojną (np. Piaśnica), ale też zauważyć można ślady złożonej koegzystencji na wielokulturowym pograniczu. Stąd „kawałki” niemieckie, polskie, kaszubskie, zderzane ze sobą, sąsiadujące, nawarstwiające się… Całość tworzy niezapomnianą kompozycję opowiadającą subiektywnie, ale sugestywnie o kaszubskim losie – kaszubskich stegnach.

Od recenzenta

Tom portretuje odczytywanie tożsamości miasta i gdańszczan przez nich samych. To autorefleksja mieszkańców nad indywidualnymi i społecznymi identyfikacjami powiązanymi z przestrzenią społeczno-kulturową symbolicznego portu.  Równocześnie jest to interesujące przedsięwzięcie badawcze, gdyż jak w soczewce skupia problematykę tożsamości w odniesieniu do zdefiniowanej przestrzeni społecznej i jej mieszkańców. (...) Recenzowana książka stanowi ważne studium przypadku kreowania tożsamości miasta i jego mieszkańców w oparciu o elementy historii oraz współczesności. (...) Tom może spełniać trzy kluczowe funkcje; poznawczą, integracyjną i symboliczną. Pomnaża bowiem wiedzę o Gdańsku, sprzyjać winien także poczuciu wspólnotowości mieszczan i mieszkańców. I wreszcie, może wzmacniać trudną do przecenienia symboliczną autoidentyfikację gdańszczan ze swoim miastem.

prof. dr hab. Marek S. Szczepański

Karolina Ciechorska-Kulesza - doktor nauk humanistycznych w zakresie socjologii, adiunkt w Instytucie Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego, badaczka i animatorka społeczna. Współautorka trzech książek i autorka ponad dwudziestu artykułów z zakresu socjologii i antropologii społecznej. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół socjologii kultury oraz socjologii regionu i społeczności lokalnych. Realizatorka licznych badań m.in. z zakresu aktywności społecznej, tożsamości przestrzennej i uczestnictwa w kulturze.

Województwo elbląskie, wraz z czterdziestoma ośmioma innymi województwami, 
w 1999 roku zniknęło z mapy administracyjnej Polski. Po kilkuletnich dyskusjach, 
staraniach, a nierzadko nawet walkach części mieszkańców i lokalnych liderów 
o przynależność terytorialną i kształt granic dwudziestotrzyletnie Elbląskie zostało 
podzielone pomiędzy dwa nowe, duże województwa: pomorskie i warmińsko-
-mazurskie. W tym drugim znalazł się między innymi Elbląg, w którym temat 
"nieudanego podziału" z 1999 roku jest szczególne aktualny i żywotny. [...]

(Wprowadzenie)

W ostatnich latach ukazało się kilka albumów o Bytowie, ziemi bytowskiej i sąsiadujących z nami terenach Pomorza. Były to albumy prezentujące walory przyrodnicze i krajobrazowe, wielokulturowość naszej małej ojczyzny i jej dziedzictwo kulturowe, historyczne obrazy miasta i wsi, udokumentowane na dawnych pocztówkach etc. Cieszyły się one dużym zainteresowaniem mieszkańców miasta i powiatu bytowskiego, ale też coraz liczniej przyjeżdżających do nas turystów.
Dziś wiele z tych wydawnictw nie jest już dostępnych na rynku. Jednak nie tylko to zachęciło nas do przygotowania nowego albumu. Wielu czytelników - mieszkańców i turystów mówiło nam, że tak szybko zmienia się oblicze miasta i okolicznych wsi, że zdjęcia sprzed kilku lat mają często już tylko walor historyczny. I rzeczywiście - w naszych stronach prowadzone są stale i intensywnie różnorodne inwestycje, tak prywatne, jak i publiczne. Podejmowane są liczne działania estetyzacyjne, pojawia się nowa architektura, tworzone są bardzo ładne przestrzenie publiczne, realizowane ciekawe i różnorodne przedsięwzięcia kulturalne. Wszystko to powoduje, że zmienia się oblicze miasta i całego naszego regionu! [...]

ze Słowa wstępnego

Cezary Obracht-Prondzyński

Procesy interferencyjne w mowie bilingwalnej społeczności Kaszub

"Opisałam wzajemne polsko-kaszubskie interferencje dokonujące się w języku mówionym na płaszczyźnie synchronicznej. Przebadałam 88 bilingwalnych respondentów. Były to osoby reprezentujące trzy grupy pokoleniowe: osoby urodzone w latach 1913-1950, 1951-1980, 1981-1996. Od każdej z badanych osób uzyskałam teksty kaszubskojęzyczne i polskojęzyczne, które nagrałam, a następnie spisałam w transkrypcji półfonetycznej, i potem poddałam badaniom. 
Głównym celem pracy było opisanie wzajemnych interferencji zachodzących na obszarze 12 gwar kaszubskich reprezentowanych przez 19 miejscowości. Do badania interferencji zachodzących na kaszubskim obszarze językowym wykorzystałam metodę funkcjonalną. Zgodnie z tą metodą interferencje bada się jako proces, dokonujący się w strukturach języka na płaszczyźnie synchronicznej. 
W pierwszym rozdziale omówiony został stan badań i metodologia. Drugi rozdział dotyczy terminologii związanej z kontaktami językowymi. Trzeci rozdział przedstawia sytuację językową na obszarze Kaszub. W rozdziale czwartym przedstawiłam interferencje gwar kaszubskich w polszczyźnie. W badanych tekstach zarejestrowane zostały wpływy na płaszczyźnie fonetycznej, fleksyjnej, składniowej i leksykalnej. W rozdziale piątym omówiłam interferencje polszczyzny w gwarach kaszubskich. Zarejestrowane zostały wpływy językowe na płaszczyźnie fonetycznej, morfologicznej, leksykalnej. Rozprawę kończy podsumowanie, w którym dokonałam pewnych syntez. 
Przeprowadzone badania wykazały większe interferencje gwar kaszubskich w polszczyźnie niż polszczyzny w gwarach kaszubskich. Ewolucja interferencji tak gwar kaszubskich w polszczyźnie, jak też polszczyzny w kaszubskich gwarach rozwija się we wstecznym kierunku. Wydaje się, że tak silne wpływy już za kilkadziesiąt lat nie będą możliwe do zaobserwowania".

Autorka

Praca składa się z siedmiu rozdziałów. Pierwszy rozdział obejmuje wiek XIX przedstawiając początki badań naukowych nad Kaszubami. W drugim rozdziale skoncentrowano się na krótkim przedziale czasowym od końca XIX w. do 1914 r. (okres narodzin ruchu młodokaszubskiego oraz szerzenie idei regionalistycznej na Kaszubach). Trzeci rozdział skupia się na okresie międzywojennym w kontekście rywalizacji polsko-niemieckiej o Pomorze. W rozdziale czwartym zaprezentowano powstanie, funkcjonowanie i osiągnięcia Instytutu Bałtyckiego w zakresie badań etnologicznych. Kolejny rozdział poświecony jest badaniom po 1945 r., m.in. w kontekście zmian granic czy migracji ludności. W rozdziale szóstym zajęto się badaniami prowadzonymi na Kaszubach i Pomorzu od 1945 do lat 80. przez m.in. IS PAN czy Katedra Etnografii UAM. Ostatni rozdział przedstawia zmiany paradygmatu w połowie lat 80. w badaniach społecznych i związane z nimi zainteresowanie problematyką tożsamości Kaszubów.

Kolejne studia poświęcone założonemu problemowi kaszubskiej tożsamości i jej przemianom. We wprowadzeniu autorka przedstawia założenia teoretyczno-empiryczne, a trzeba podkreślić, że praca oparta jest na obszernych i pogłębionych badaniach socjologicznych. W następnym rozdziale krótko przestawia podstawowe informację o Kaszubach. Kolejny rozdział to obszerne przedstawienie przyjętej metodologii. W dalszej części prezentuje relację między językiem, przestrzenią i genealogią a kaszubską tożsamością. Dwa ostatnie rozdziały zostały poświęcone zawiłościom kaszubskiej tożsamości oraz procesowi etnicyzacji. 
Książkę zamykają rozważania końcowe, aneksy (zawierające materiały źródłowe i statystyczne wraz z objaśnieniami), bibliografia oraz indeks osobowy.

Trzeci już tom z serii Szkiców… , zawierający 49 prac publikowanych w latach 1960-2004. Prace te podzielone zostały na cztery rozdziały: Dzieje badań, Dzieje języka, Zabytki, Etymologia. Książka zawiera Indeks wyrazów i form kaszubskich - pomocne źródło dla leksykografów i etymologów.

Książka wyjaśnia wiele z tajemnic, jakimi obrosły dzieje Łeby. Pierwszy rozdział traktuje o początkach miasta (lokalizacja miasta, rola osadników i miejscowej ludności kaszubskiej, ustrój miasta, skutki tragicznych sztormów itd.). Tytuł drugiego rozdziału sam mówi za siebie: Wejherowie, a miasto Łeba, czyli studium nad fałszerstwami dokumentów przez Wejherów.
Rozdział kolejny dotyczy problemów translokacji miasta. Dwa ostatnie traktują zaś o zmieniających się stosunkach wyznaniowych i o łebskim kościele oraz o początkach szkolnictwa w Łebie. Całość książki uzupełniają bardzo interesujące źródła polsko- i niemieckojęzyczne podane w aneksach (trzydzieści dokumentów). W książce zamieszczono ponadto kilkanaście ilustracji, obrazujących Łebę w okresie przed 1945 r.