Instytut Kaszubski

Obecność kultur skandynawskich w przestrzeni cywilizacyjnej Pomorza i Kaszub jest czymś oczywistym. Można ją rozpatrywać w porządku historycznym, literackim, językowym, religioznawczym czy socjologicznym, a w każdym z tych aspektów jest bardzo wiele do ustalenia i to z różnych perspektyw narodowych czy językowych. Oczywiście sporo kwestii kulturowych zostało już omówionych, na co autorzy poszczególnych artykułów zawartych w przedstawianym dzisiaj uwadze czytelników tomie ukazują liczne dowody. Jednakże wiele kwestii badawczych wciąż domaga się sprecyzowania, czeka na głębszą analizę i podjęcie prac, które wypełnią luki w świadomości dzisiejszego użytkownika kultury.
W prezentowanej tutaj wieloautorskiej monografii najbardziej interesowały nas kwestie kontaktów Pomorza z szeroko rozumianą Skandynawią, analizowanych na przykładach relacji międzykulturowych zapisanych w językach polskim, niemieckim, duńskim, szwedzkim, norweskim, rosyjskim i kaszubskim. Wszystkie z owych mediów komunikacyjnych były dla nas jednakowo ważne, gdyż przecież miały (i dalej mają) swoje doniosłe cywilizacyjne znaczenie. Ponieważ jednak inicjatywa poniższego opracowania pojawiła się w środowisku polskich akademików, w naturalny sposób to właśnie polskojęzyczne medium dominuje, co nie znaczy, że praca ma za zadanie prezentować wyłącznie polski punkt widzenia.

(Ze Wstępu)

​

Publikacja wydana wspólnie z Uniwersytetem Pomorskim w Słupsku

Słupsk-Gdańsk 2023

ISSN: 2956-3844

ISBN: 978-83-7467-385-3

ISBN: 978-83-67683-08-1

Książka „Gdańskie wspólnoty obywatelskie. Perspektywa kobieca” jest współczesną opowieścią o obywatelskim zaangażowaniu gdańszczanek. Zespół Autorek i Autorów charakteryzuje w niej przemiany sektora obywatelskiego i specyfikę publicznego zaangażowania kobiet w Gdańsku. Jak wynika z badań, z których wnioski stały się podstawą do przygotowania książki, gdański etos wolności i solidarności stanowi inspirację dla zaangażowania obywatelskiego. Jest paliwem dla współpracy, budowania sieci aktywności i działania na rzecz dobra wspólnego. Jest to jednocześnie książka, która wykracza poza lokalny kontekst. W zamieszczonych w niej tekstach widać bowiem, jakie znaczenie dla przemian demokratycznej sfery publicznej w Polsce mają codzienne, oddolne praktyki społeczne – w tym przypadku te, które wymyślają i realizują kobiety. Jak pisze w recenzji książki profesor Beata Kowalska, „fakt, że to najczęściej kobiety tworzą rozbudowane mozaiki formalnych i nieformalnych inicjatyw społecznych, nie tylko w Polsce, czasem umyka w analizach. Recenzowana praca oddaje im głos i jest zapisem codziennych działań na rzecz miejskiej wspólnoty”.

Książka zaprasza do rozpisanego na wiele głosów spotkania z twórczością poety uznanego za jedną z najważniejszych postaci powojennej liryki światowej. Zawiera sześć esejów badaczy i praktyków literatury z Niemiec, Polski i Ukrainy − Dietmara Albrechta, Jurija Andruchowycza, Miłosławy Borzyszkowskiej Szewczyk, Moniki Gromali, Pawła Piszczatowskiego i Marka Wilczyńskiego. Ukazuje różnorodne drogi, ujęcia oraz źródła fascynacji liryką ukształtowanego wielokulturowością europejskiego arcypogranicza – Bukowiny, leżącej współcześnie w granicach Ukrainy.
Poeta z Czerniowców uosabia wręcz modelowo wielokulturowy splot i ponadnarodowy charakter powojennej literatury niemieckojęzycznej. Rozpoznawany jest przede wszystkim jako autor „Fugi śmierci”, szyfrującej traumę Holocaustu językiem poezji. Wychodząc od „zafugowania” recepcji poety, autorzy esejów wytyczyli własne ścieżki. Ich teksty wprowadzają w Celanowską geopoetykę, w oddźwięki jego twórczości we współczesnej poezji i sztuce polskiej, a także do świata trudnej przyjaźni z Günterem Grassem.
Książka zaprasza do podróży, a dzięki wysmakowanej oprawie graficznej cieszy zmysły.

​

wyd. Instytut Kaszubski, we współpracy z Instytutem Kultury Miejskiej w Gdańsku

Gdańsk 2021

112 stron

Międzynarodowe Konfrontacje Kulturowe „Wielkie Pomorze“ zawierają w sobie cykliczne interdyscyplinarne sympozjum, podczas którego podejmowana jest problematyka tożsamości kulturowej, regionalnej i narodowej. Pierwsza edycja Konfrontacji poświęcona była problematyce mitu przestrzeni Pomorza (2007), druga tożsamości kulturowej (2009), trzecia nakreśleniu najciekawszych ośrodków pomorskiej kultury artystycznej (2011), czwarta problematyce konfesji religijnej mieszkańców Pomorza (2013). Piąta określała zjawiska socjologiczno-literackie, które wyrażane były w artystycznych aktach poszczególnych etnosów (2015), szósta dotyczyła pomorskiej problematyki konfliktów i wojen oraz zawieranych ugód i pokojów (2017). Siódma edycja Konfrontacji (w 2019 r.) poświęcona była Gryfitom i stworzonemu przez nich Księstwu Pomorskiemu.
Podejmowanie tego tematu w słupskim kręgu akademickim najpierw w formie dyskusji, potem zaś wypowiedzi artykułowych, wiąże się z chęcią przedstawienia tak historii, jak i dziedzictwa Gryfitów z różnych perspektyw badawczych i z odmiennych kulturowo punktów widzenia. Owe różnice wynikają przede wszystkim z akcentowania polskiego, niemieckiego, kaszubskiego, czy też szwedzkiego medium językowego, przedstawiającego poszczególne wydarzenia, ludzi i procesy. Najbardziej w niniejszym tomie interesują nas Gryfici widziani z polskiej perspektywy, ich otoczenie społeczno-polityczne oraz kulturowo-językowe, przy czym ukazujemy skomplikowane relacje nie tylko na terytorium Księstwa Pomorskiego, które stworzyła ta rodzima dynastia, ale niekiedy także w przestrzeni pomiędzy ujściem Wisły a rzeką Reknitz. A zatem nawiązujemy do koncepcji Wielkiego Pomorza, sformułowanej wiele lat temu przez Gerarda Labudę. Ponadto, opisując znaczenie i dziedzictwo Gryfitów, ukazujemy wybranych wybitnych przedstawicieli tego rodu, nadających ton stylu myślenia nie tylko na Pomorzu, ale i na dworach królewskich oraz książęcych Europy. Nie mamy ambicji, aby zająć się wszystkimi okresami istnienia Gryfitów, lecz wywołanie choć kilku władców z tego rodu ma na celu wskazać szczególnie wyraziste postacie i zachęcić do dalszych, bardziej kompletnych rozważań, być może nie tylko na forum polskim, ale i w wymiarze międzynarodowym.

(Ze Wstępu)

Dwujęzyczna publikacja zawiera teksty 20 autorów, dokumentujące ich spotkanie z Kaszubami. Katalog towarzyszy wystawie fotografii, wynikowi polsko-niemieckiego projektu typu „nauczanie poprzez badanie”. Studenci kierunku antropologia kulturowa na uniwersytecie w Moguncji doświadczali przygody z Kaszubami  podczas badań terenowych, objazdów studyjnych, warsztatów literackich  oraz dwóch semestrów zajęć tematycznych. Analizując obrazowanie nastroju Kaszub uwrażliwiali oko na kulturowo ukształtowane sposoby postrzegania i obrazowania,  sięgając po koncepcję fotoetnografii i etnografii zmysłów (Sarah Pink). Poruszając się pomiędzy historią a teraźniejszością Kaszub jako regionu polsko-niemieckiego pogranicza kulturowego, odkrywali różne poziomy znaczeniowe fotografii. Poddali refleksji postrzeganie obcości i swojskości, a także jego zmienność w czasie i przestrzeni.

W dopracowanym graficznie i bogato ilustrowanym katalogu zestawiono fotografie z badań terenowych z historycznymi ze spuścizny Teodory i Izydora Gulgowskich, które udostępniło Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach. Publikacja zawiera także zdjęcia wybranych obiektów związanych z działaczami ruchu kaszubsko-pomorskiego, Aleksandrem Majkowskim i Teodorą Gulgowską, ze zbiorów Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie. Czytelnik znajdzie w książce wybór fragmentów tekstów teoretycznych i źródłowych autorstwa Friedricha Nietzschego, Aleksandra Majkowskiego, Izydora Gulgowskiego i Jeana Baudrillarda. Jako dooropenera i twórcy obrazu Kaszub i Kaszubów w niemieckiej świadomości nie mogło zabraknąć w peregrynacjach postaci i dzieła Güntera Grassa. Całość poprzedzają wprowadzenia do tematu i projektu autorstwa redaktorek tomu.

Gedania Cassubia - kaszubskość Gdańska - zbiór artykułów odnoszących się do kwestii kaszubskości grodu nad Motławą - w wielu aspektach: historycznej, literackiej, socjologicznej itp.

W 2013 roku Instytut Kaszubski wraz z gronem partnerów indywidualnych oraz instytucjonalnych zainicjował projekt pod nazwą Pomorska debata o kulturze: kultura na pograniczu pogranicza kultury. (...)

Podobnie jak pierwszy tom Pomorskiej debaty o kulturze, niniejszy jest podzielony na dwie części. Pierwsza zawiera nieco zmodyfikowane raporty poświęcone poszczególnym zagadnieniom, wokół których ogniskowały się dyskusje. Druga - głosy dziesięciorga spośród uczestników debat. Miłosława Borzyszkowska w artykule "Kalejdoskop pomorskiej pamięci" idzie tropem wyznaczonym przez organizatorów przedsięwzięcia i stawia kolejne pytania, mnoży wątpliwości. Magdalena Lemańczyk koncentruje się na wybranych problemach związanych z pamięcią społeczną członków mniejszości niemieckiej na Pomorzu Gdańskim. Justyna Liguz bierze pod lupę kulturę pamięci na Powiślu. Wiktoria Blacharska pokazuje narracyjną moc rzeczy. Ksenia Piątkowska przedstawia konkretny przykład z zakresu projektowania współczesnych pomorskich przedmiotów. Tekst Tomasza Siemińskiego sytuuje się w przestrzeni wspólnej tematów: materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego Pomorza. Iwona Świętosławska zajmuje się jedną z praktyk kulturowych długiego trwania - opowiada o kolędowaniu na Kaszubach. Jaromir Szroeder z pozycji twórcy, uczestnika i odbiorcy zanurzonego w kulturze kaszubskiej wypowiada się o współczesności i przyszłości muzyki kaszubskiej. Beata Jaworowska przedstawia instytucje kultury z perspektywy samorządów; Bronisława Dejna - z perspektywy wieloletniego pracownika. Trzeba przyznać, że to ciekawe obserwacje, które pozwalają zauważyć zmieniające się mody i trendy opisu kultury.

W sumie w obydwu edycjach Pomorskiej debaty o kulturze wzięło udział kilkaset osób, reprezentujących różne pomorskie środowiska, instytucje, organizacje społeczne, kręgi akademickie itd. Wydaje się, że to dobry przykład zaświadczający, że można o różnych problemach kulturowych debatować spokojnie, choć momentami bardzo krytycznie. Takie spotkania są konieczne, co być może zaowocuje kontynuacją całego projektu.

fragment Wstępu

Pomorska debata o kulturze to projekt, który od 2013 r. jest realizowany przez Instytut Kaszubski wspólnie z kilkoma innymi partnerami: instytucjami kulturalnymi (Nadbałtyckie Centrum Kultury; Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna; Biblioteka Gdańska PAN; Instytut Kultury Miejskiej), organizacjami pozarządowymi (Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie; Kaszubski Uniwersytet Ludowy w Wieżycy) czy też środowiskiem akademickim (Pracownia Historii Pomorza i Krajów Nadbałtyckich UG; Pracownia Badań nad Narracjami Pamięci Polsko-Niemieckiego Pogranicza Kulturowego UG; Zakład Antropologii Społecznej w Instytucie Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa UG).

Kiedy mówimy o kulturze, znajdujemy się w paradoksalnej sytuacji. Trudno bowiem znaleźć termin, który z jednej strony zrobiłby tak wielką karierę, szczególnie w ostatnich latach. A z drugiej stałby się tak niejednoznaczny, rozmyty, czasami wręcz wątpliwy... W związku z czym
można nader często spotkać się z utyskiwaniem badaczy, publicystów czy też urzędników: wszystko przez to przeklęte słowo!

Kultura jest dziś WSZĘDZIE. A niektórzy mówią, że WSZYSTKO jest kulturą (albo też inaczej: KAŻDY ma SWOJĄ KULTURĘ). W humanistyce mówi się o "zwrocie kulturowym". Kultura wtargnęła do ekonomii. Ba - nawet w badaniach nad zwierzętami mówi się coraz częściej o specyficznej, tworzonej przez nie kulturze (przestaje więc być ona wyłącznym atrybutem człowieka).

fragment Wstępu

SPIS TREŚCI:

Józef Borzyszkowski, Wstęp

Marian Fryda, Kaszubskie Gochy w świetle XVII- i XVIII-wiecznych inwentarzy, lustracji i rejestrów poborowych z królewszczyzn i dóbr szlacheckich starostwa człuchowskiego
Bartosz Stachowiak, Metodologia badań archeologicznych na Pomorzu (Westpreussen) w 2 poł. XIX wieku. Zarys problematyki
Łukasz Mielewczyk, Życie codzienne pomorskiego gimnazjalisty na przełomie XIX i XX wieku, na podstawie relacji i pamiętników
Zygmunt Wiśniewski, Rada Szkolna Okręgowa w województwie pomorskim 1927-1931
Leszek Molendowski, Dr Teofil Zegarski i jego Gimnazjum Koedukacyjne w Gdyni latach 1928-1937
Mirosław Kuklik, Kaszubskie przybrzeżne rybołówstwo morskie w okresie międzywojennym (zarys problemu)
Krzysztof Korda, Rozłam w Związku Towarzystw Powstańców i Wojaków na Pomorzu w roku 1931. Powstanie i działalność związku secesyjnego
Oskar Myszor, Gdyński port w okresie okupacji niemieckiej (wrzesień 1939 - marzec 1945)
Krzysztof Wirkus, Władza wobec problemu wyjazdów Kaszubów w latach pięćdziesiątych XX wieku
Krzysztof Sławski, Lokalne elity polityczne po II wojnie światowej na przykładzie Wejherowa (lata 1945-1948)

Zbiór materiałów z trzeciej sesji poświęconej historii kultury Pomorza. Książka składa się z dwunastu referatów: Heleny Kowalskiej o kolekcjonerach-właścicielach gdańskiej kamienicy "Pod Łososiem", Macieja Walkowskiego o polskich czasopismach humorystycznych w Prusach Zachodnich, Krzysztofa Kordy o polskich towarzystwach ludowych na Pomorzu, Bogusława Głodowskiego o polityce polskiej wobec kwestii alkoholowej w II RP, Natalii Gromow o problemie reformy rolnej okresu międzywojennego w "Słowie Pomorskim", Anny Kwaśniewskiej o archiwum naukowym Jerzego Gajka, Joanny Olbert o Bibliotece Gimnazjum Polskiej Macierzy Szkolnej, Elżbiety Brzeskiej o aktywności społecznej chojniczan międzywojnia, Aleksandra Łosińskiego o religijności Kaszubów na tle małej architektury sakralnej, Joanny Schodzińskiej o życiu kulturalnym Lęborka w latach 1945-1947, Krzysztofa Sławskiego o Bernardzie Szczęsnym oraz Cezarego Obracht-Prondzyńskiego o funkcjach społecznych i kulturowych kaszubskich muzeów.

Publikacja zawiera materiały z I Pomorskiego Forum Animatorów Kultury, które odbyło się w Starbieninie w 1999 r. Oprócz czterech referatów (m. in. D. Jankowski, Wizja roli społecznej i pożądanych cech animatora kultury w czasie współczesnym; S. Pestka, Stare i nowe w kulturze pomorskiej) znajduje się tu dziewięć prezentacji ciekawych inicjatyw kulturalnych z terenu całego Pomorza.

Książka ta jest owocem konferencji zorganizowanej przez Instytut Kaszubki oraz Kaszubski Uniwersytet Ludowy w 2007 roku pt. Literatura kaszubska w nauce, edukacji i życiu publicznym. Jej zasadniczą częścią jest dziesięć artykułów-referatów z niniejszej konferencji m.in.  Jerzego Sampa o Zasadniczych dokonaniach i postulatach badawczych w literaturoznawstwie kaszubskim, Tadeusza Linknera o Kaszubskich lekturach obowiązkowych, Felicji Baska-Borzyszkowskiej o Literaturze kaszubskiej w nauczaniu ponadpodstawowym, Jowity Kęcińskiej o Nauce o Literaturze kaszubskiej w wyższych uczelniach Pomorza, Daniela Kalinowskiego
Dramaturgia kaszubska, pytania o kondycję i perspektywy, czy Cezarego Obracht-Prondzyńskiego, W stronę socjologii i antropologii literatury kaszubskiej. Dodatkowo opracowanie to zawiera kilka głosów w dyskusji oraz sprawozdanie z przebiegu konferencji.

Wydane wspólnie z Kaszubskim Uniwersytetem Ludowym materiały z konferencji poświęconej problemom edukacji międzykulturowej w Polsce i Niemczech, która odbyła się w Wieżycy w listopadzie 2005 roku. 

W książce znajdują się artykuły: 
- Tomasza Szkudlarka "Tożsamość i edukacja międzykulturowa";
- Manfreda Bayera "Probleme und Herausforderungen durch dei Vermittlung Interkultureller Kompetenzen im europäischen Kontext. Ein duetsch-polnischer Erfahrungsaustausch/problemy i wyzwania komunikacji międzykulturowej w kontekście europejskim - polsko-niemiecka wymiana doświadczeń"; 
- Cezarego Obracht-Prondzyńskiego "Wielokulturowość Pomorza i jej konsekwencje dla edukacji"; 
- Lidii Burzyńskiej-Wentland "Działania edukacyjne wybranych mniejszości narodowych i etnicznych w województwie pomorskim"; 
- Jerzego Tredera "Inicjatywy edukacyjne społeczności kaszubskiej"; 
- Tomasza Maliszewskiego "Uniwersytety ludowe - u źródeł edukacji międzykulturowej"; 
- Ewy Michny "Edukacjia w środowisku rusińsko-łemkowskim i jej rola w podtrzymywaniu etniczności grupy"; 
- Klausa Hoffmanna "Zwischen Parallelgesellschaft und Integration. Aktuelle Aspekte des Migrationsdiskurses in Deutschland"; 
- Marii Elikowskiej-Winkler "Die Schule für Niedersorbische Sprache und Kultur in Cottbu (Šula za dolnoserbsku rěc a kulturu)"; 
- Klausa Isralela "Über doe Zusammenarbeit des Kulturbundes in Meclenburg/Vorpommern mit Polen. Erfahrungen und Probleme"; 
- Heinricha-Christiana Kuhna "Interkulturelle Bindug: ein Weg zur Toleranz oder eine "Sackgasse"; 
- Ute Sbacha "Interkulturelle Arbeit in der Heimvolkshochschule Lubmin e. V."; 
- Nedima Useinova "Walka Tatarów krymskich o zachowanie swojego języka i kultury oraz sytuacja edukacyjna na Krymie"; 
- Barbary Schroeder "Kroniki sejneńskie" oraz 
- Jaromira Schroedera "Teatr i projekty edukacyjne realizowane w Parchowie jako sposób budzenia poczucia tożsamości kulturowej oraz tolerancji dla Kultur odmiennych.

Zbiór materiałów, będących owocem sesji genealogicznej. Składa się z trzech części: pierwszej metodycznej, gdzie Józef Borzyszkowski, Cezary Obracht-Prondzyński, Tomasz Rembalski i Małgorzata Klinkosz zabierają głos w sprawie warsztatu genealoga i fenomenu genealogii pomorskiej. W części źródłowej Jacek Kowalkowski przedstawił spis indeks nazwisk do ksiąg miejskich Kościerzyny autorstwa Wojciecha Kętrzyńskiego. W trzeciej zaś znajduje się zbiór artykułów dotyczących poszczególnych rodzin autorstwa: Tomasza Hebla, Feliksa Jerzego Dekowskiego, Tomasza Rembalskiego, Siegfrieda Johanna von Janowskiego, Józefa Skwierawskiego, Tomasza Marcina Cisewskiego, Bogdana Bielińskiego, Heleny Perlickiej, Anity Maryńczak-Prądzyńskiej oraz Mariana Jelińskiego.

Niniejszy tom zawiera owoce konferencji naukowej, zorganizowanej przez Instytut Kaszubski wraz z pracownią Historii Pomorza i Krajów Nadbałtyckich Instytutu Historii Uniwersytetu Gdańskiego z okazji 60-lecia dziejów najnowszych humanistyki gdańskiej.

Celem książki jest przedstawienie bogactwa mniejszości religijnych i grup religijnych mieszkających w Gdańsku w przeszłości, obecnie oraz przewidywania rozwoju na przyszłość. Książka zwraca uwagę na zwiększenie roli mniejszości w kształtowaniu kulturalnych, społecznych i religijnych różnorodności i związanych z tym sukcesów i bogactwa Gdańska i wybranych miast europejskich. 

The aim of book is presenting the richness of the religious minorities and religious resident groups living in Gdańsk in the past, at present and anticipating of development for the future. We want to accentuate the role of minorities in shaping the cultural, social and religious varietyand connected wiht that success and richness of Gdańsk and chosen Europen cities.

Książka jest owocem III seminarium pod tym samym tytułem, które odbyło się w Muzeum Miasta Gdyni 8 października 2011 roku. W jego trakcie wygłoszono cztery referaty, które po nieznacznych przeróbkach weszły do niniejszego tomu jako artykuły. Kolejnych sześć tekstów to studia i materiały rodzinne, nadesłane przez uczestników seminarium lub miłośników genealogii o korzeniach kaszubsko-pomorskich.